Ὁ Τροῦλος στόν Ὀρθόδοξο Ναό

Ὁ τροῦλος ἤ ὁ θόλος στίς διάφορες μορφές του (ἡμισφαιρικός, κωνικός ἤ ὠοειδής) ἀποτελοῦσε στό παρελθόν χαρακτηριστικό συμβολικό στοιχεῖο ὄχι μόνον τῆς χριστιανικῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀρχιτεκτονικῆς, ἀλλά ἀρχιτεκτονικό στοιχεῖο πανάρχαιο καί ἄλλων πολιτισμῶν καί γεωγραφικῶν περιοχῶν, χρησιμοποιούμενο σέ ἱερά κτίρια, τάφους, ἀκόμα καί ἀνάκτορα, ὅπου ὁ ἡγεμόνας ταυτιζόταν ἤ συνδεόταν μέ τήν ἔννοια τοῦ Θείου. Αὐτή ἡ μορφή ἀπεικονίζει τόν οὐρανό, ὅπου βέβαια οὐρανός εἶναι ὁ τόπος τοῦ Θείου Ὄντος («Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς»), τόσο τῶν Χριστιανῶν ὅσο καί πιστῶν ἄλλων Θρησκειῶν, ἀκόμα καί ἀφρικανικῶν φυλῶν, οἱ ὁποῖες πιστεύουν ὅτι «ὅπου εἶναι ὁ οὐρανός ἐκεῖ εἶναι καί ὁ Θεός». Σέ πολλές περιπτώσεις, ἡ λέξη «οὐρανός» -ὅπως στήν Παλαιά Διαθήκη (Α΄ Μακκ. Β΄ 37) ἤ ἡ «βασιλεία τῶν οὐρανῶν» στήν Καινή Διαθήκη (Ματθ. Γ΄ 2 καί Δ΄ 17)- ἀντικαθιστᾶ τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ, τό ὁποῖο δέν προφέρεται1.

Ἡ προχριστιανική αὐτή παράδοση γνώσεως καί ἐμπειρίας, πού στήν ἑλληνική φιλοσοφία βρῆκε ἐπιστημονική διατύπωση, ὁδήγησε καί τή χριστιανική ἀρχιτεκτονική στή χρήση τοῦ κύκλου καί τῆς σφαίρας ἤ τοῦ ἡμισφαιρίου, ὡς μοτίβου μέ ἀνάλογο συμβολικό περιεχόμενο. Ὁ Ἀνθέμιος καί ὁ Ἰσίδωρος, ἐπιστήμονες τεχνικοί τῆς ἐποχῆς τους, μετέφεραν στήν πράξη τή θεωρητική αὐτή γνώση τῆς κυκλικῆς κινήσεως τῶν πλανητῶν, ὅπως διατυπώνεται ἀπό τόν Πλάτωνα, τόν Ἵππαρχο κ. ἄ. Πέτυχαν ἔτσι νά κατασκευάσουν, στηριζόμενοι στή μέχρι τότε ἐμπειρική καί ἐπιστημονική παράδοση, τόν τελειότερο ἡμισφαιρικό τροῦλο στήν Ἁγία Σοφία Κωνσταντινουπόλεως, ἕναν τέλειο κύκλο τοποθετημένο σέ ἕνα τετράγωνο, τά δύο τέλεια ἤ «θεῖα» γεωμετρικά σώματα τῆς πλατωνικῆς σκέψεως. Οἱ Χριστιανοί, ὅμως, τεχνικοί κατόρθωσαν κάτι περισσότερο ἀπό παλαιότερους ὁμοτέχνους τους, ὅπως π.χ., ἀπό τόν ἀρχιτέκτονα τοῦ Πανθέου τῆς Ρώμης, πού εἶναι ὁ ἄλλος κορυφαῖος ἡμισφαιρικός θόλος τῆς Ἀρχαιότητος: πρόσθεσαν τά παράθυρα στή βάση του, ἔτσι ὥστε τό φῶς νά πλημμυρίζει τό ἐσωτερικό καί νά ἐξαϋλώνει τή μάζα, ἐκφράζοντας μ’ αὐτό τή βιοθεωρία και τήν κοσμοθεωρία τοῦ Χριστιανισμοῦ.